Vergeten Verzet van Dirk Bons en zijn zoons

               Vernoemd in een Amsterdamse straat, daarna weinig genoemd

Omvangrijk 'startverzet'

Het gezin Dirk, Jo, Ton, Co en Joke Bons woonde vanaf 1932 in een woning op de eerste etage aan de Witte de Withstraat, een eindje buiten de grachtengordel in de wijk De Baarsjes. Gezien de omvang van de onderduikhulp ging het gezin al vroeg in het verzet. De globale en grote betekenis is uitstekend gedocumenteerd.

Dirk en Ton Bons krijgen ruime aandacht in 'Hun naam leeft voort ...' Het is een boek met ruim duizend oorlogsslachtoffers die in straten en ander publiek domein zijn vernoemd.

Een kleine meerderheid bestaat uit slachtoffers, de anderen zaten in het verzet. Auteur W.A. Brug noemt ook de jongste, Co, die niet in Zijpersluis werd doodgeschoten. 

 
 

Op de site van Eerebegraafplaats Bloemendaal staan biografieën van Dirk en Ton, die redelijk overeen komen met de teksten van W.A. Brug. Kleine nuancering: 1800-2000 onderduikers. Dat eerste aantal houd ik verder aan.

De links naar de twee in de internetregisters van de Eerebegraafplaats:

Dirk Bons

Ton Bons 

In het Niod (Nederlannds Instituut Oorlogsdocumentatie) vond ik in het tijdschrift De Zwerver, orgaan van het verzet, twee artikeltjes met portretten van vader en zoon. Publicatiedatum 30 april 1948. Groezelig door de vergankelijkheid van krantenpapier. Zelfs uitvergrotingen zijn niet makkelijk te lezen, daarom eronder twee samenvattingen. 




Dirk Bons organiseerde al vroeg voor jonge mannen onderduik. Hij zocht en vond in het hele land adressen en bezocht ze in hun schuilplaatsen. Om ze moed in te spreken’s Avonds was hij druk met het regelen van valse persoonsbewijzen en distributiedocumenten en met de administratie. Onder de naam ‘groep van Dijk’ (zijn eerste schuilnaam was Barend van Dijk) groeide zijn onderduikersgroep uit tot 2000 man.

Ton Bons was eerst zeer actief in de ondergrondse van Overijssel. Hij nam deel aan overvallen op distributiekantoren en gemeentehuizen. Verder was hij actief in de opvang van geallieerde piloten die tijdig uit een neergeschoten vliegtuig waren ontsnapt. Na een wonderbaarlijke ontsnapping aan arrestatie op 1 juli 1944 keerde hij terug naar Amsterdam en richtte met zijn vader knokploeg Reintje de Vos. 

En verder? Er moet veel meer documentatie bestaan. In Stadsarchief Amsterdam en het Niod hoopte ik dossiers met lange lijsten onderduikers te vinden, die de 1800-claim onderbouwen.  Is voor alsnog niet gelukt, is een beetje jammer, maar niet erg..

De samenvattende beschrijvingen in de bio's van de Eerebegraafplaats, De Zwerver en 'Hun naam leeft voort' zijn een fundament als een dijk. Ik heb er moeite mee gehad dat ik geen documentatie vond van de details van het Bons-verzet. Maar als die combinatie van drie bronnen niet klopt, is de hele oorlog-geschiedschrijving een moeras.

Trouwens, iets heb ik wel gevonden. In het Amsterdams archief vond ik een docu-parel, later in dit hoofdstuk beschreven in 'sociaal dier'.


Volgende pagina: Brede betrokkenheid