Vergeten Verzet van Dirk Bons en zijn zoons

               Vernoemd in een Amsterdamse straat, daarna weinig genoemd

Als partizanen in Ommen

Relaxed, ook klaar voor gewapende confrontatie. De strijdlustige houding tussen de heuvels in Ommen doet denken aan de partizanen van de Balkan. Deze foto van een internationaal gezelschap is in mei 1944 gemaakt. De groep versplintert een maand later, voor drie mannen duurt de oorlog een jaar te lang. Ze worden ver verspreid omgebracht.

Locatie is de Wolfskuil, waar Jan Seigers woont. Al in 1940 actief in het organiseren van onderduik, later vooral voor piloten. In een groot hol achter de heuvels bij zijn woning kunnen  ze terecht, tientallen bemanningsleden van neergeschoten geallieerde vliegtuigen. Steeds tijdelijk, omdat ze via Spanje hopen te ontsnappen. Eén van hen, de Amerikaan James Anslow, is bij de fotoshoot', ook een ontsnapte Franse soldaat, Albert Bavouzet.

Jan Houtman fotografeert met de zelfontspanner. Hij straalt liggend in het midden vertrouwen uit, in elk geval in het welslagen van een moeilijke fotoklus. Hij maakt pasfoto’s voor vervalste persoonsbewijzen, pleegt enkele overvallen en is pilotenhelper. Een half jaar later, 17 november 1944,  doorzeeft de beruchte kampbewaker Herbertus Bikker hem nabij Dalfsen met een machinepistool. In een stal, laat hem achter in de koeiendrek. Bikker wordt ter dood veroordeeld, ontsnapt en leeft lang veilig in Duitsland. In twee late rechtszaken met veel media-aandacht wordt de moord op Houtman vaak zijn grootste oorlogsmisdaad genoemd.

Amsterdammer Ton Bons begint medio 1943 als koerier, legt veel contacten en is actief in het hele Vechtdal. Hij bevrijdt bij Hardenberg in het open veld een gearresteerde piloot. Bons begeleidt een tiental piloten naar zijn geboortestad. Bij  een poging  hem in Dedemsvaart te arresteren in het huis van zijn verloofde Joke Kwant, ontsnapt hij in juli 1944 door het dakraam. Hij is prooi van de regionale SD en keert terug naar de hoofdstad om zich aan te sluiten bij de knokploeg van zijn vader Dirk Bons. De groep wordt maart 1945 opgerold. Vader en zoon sterven 11 april nabij de duinen van Schoorl voor het vuurpeloton.

Wicher Dam heeft deelname aan minstens zes overvallen op distributiekantoren en gemeentehuizen op zijn naam staan. Als hij op 29 juni 1944 met de parachute gelande piloten in veiligheid wil brengen, arresteren de Duitsers hem, samen met Jan Seigers. Er vindt een schotenwisseling plaats, de ‘belofte in de foto’ is ingelost. Ze zwichten voor een overmacht. Seigers overleeft concentratiekampen en een dodenmars door de sneeuw, waarin de meesten omkomen. Na bevrijding door de Russen weegt hij 34 kilo

Seigers en Dam balanceren begin mei beiden op het randje van de dood. De eerste redt het dankzij goede zorgen van het Zweedse Rode Kruis, de andere valt naar de verkeerde kant. In kamp Sachsenhausen is de student theologie afgebeuld in de zoutmijnen. Hij maakt de bevrijding mee, maar daarna haalt de dood hem toch in. Op 29 mei 1945, door ziekte en uitputting, verklaart het hospitaal.

Een jongere broer, Klaas Dam, is ook omgebracht vanwege zijn verzetswerk. Op 25 januari 1945 in kamp Neuengamme.

Koosje Seigers ondersteunt het verzetswerk van haar man en is kordaat na zijn arrestatie. Zodra ze die verneemt, evacueert ze in de kortste tijd vijf piloten naar nieuwe onderduik bij dominee Vogelaar in Lemelerveld.

Jan Houtman, Wicher en Klaas Dam zijn begraven op Ereveld Loenen, Dirk en Ton Bons op Eerebegraafplaats Bloemendaal.      

,,Een unieke foto’’, verzekert Harco Gijsbers van de beeldbank van het Niod, nationaal instituut voor oorlogsstudies. Vanwege de evenwichtige opstelling en vooral de uitstraling. Eén andere foto van een gewapende verzetsgroep in Dalfsen was bekend, ook gemaakt in 1944. Verder kent de Niod-beeldbank geen vergelijkbaar beeld. Alom was sprake van een absoluut verbod foto’s van het verzet te maken. Die konden een 'gids' zijn om een hele groep op te rollen. De Ommer foto bleef goed verborgen; ook na de oorlog.

De groep pleegde overvallen op onder andere distributiekantoren, maar pilotenhulp was het primaire verzet van Houtman, Dam, Bons en Seigers. Zij kregen allen het Eisenhower Certificate, de oorkonde is genoemd naar de geallieerde opperbevelhebber en latere president van Amerika, toegekend bij ontsnappingshulp aan minstens negen piloten.  

Ommen kreeg een Jan Houtmanstraat, Amsterdam een Dirk Bonsstraat met royale vermelding van zijn zoon op een bovenmaats straatnaambord. 

James Anslow overleefde een grillige, avontuurlijke  ontsnappingstocht van een half jaar wel.