ZOEKEN. Met een muisklik worden veel foto's vergroot weergegeven. Onderstreept = een link.
- Basisteksten - - Toelichtingen e.d. - - Eigen interpretatie, mening
--------------------------------------------------------------------------------
Uniek zonder heroïek
,,Altijd als ik langs de gestileerde hand van steen rijd, die uit het landschap oprijst alsof hij de onderwereld die ons toen overheerste een halt wil toeroepen, zie ik de mannen voor me die afgebeuld op een stille plek terechtgesteld werden.’’
Beeldhouwer Jan Wolkers was steeds opnieuw onder de indruk als hij langs het Noord-Hollands Kanaal naar zijn vakantiehuis op Texel reed. Eén brok bewondering voor de schepping van collega Willem Reijers (1910-1958).
De schrijver Wolkers vervolgt: ,,Ik zie grijze schimmen in de ochtendmist, die als een schreeuw van stilte wegzakken ter aarde. Dan tracht ik door het geluid van het salvo heen de beelden op te roepen die door hun geest dwarrelden, waarmee ze de eeuwigheid zijn binnen gegaan. Een geliefde, een vrouw, kinderen, ouders, huisdieren een vertrouwde omgeving. Daar heb ik geen 4 mei voor nodig om dat te herbeleven en veel meer dan twee minuten stilte.’’
Inlevingsvermogen als een moker. Wolkers ontwierp het glazen Auschwitz-monument van Amsterdam.
In september 1945, kort na de bevrijding, werd een comité opgericht om de ‘tien van Zijpersluis’ te eren met een beeld. Het schreef een prijsvraag uit, die vier inzendingen opleverde. Kunstcriticus Roel Arkesteijn beschrijft in de monografie ‘Willem Reijers’ (uitgeverij Waanders, 2004) hoe diens ontwerp veruit favoriet was. Van de drie anderen is Jan Willem Rädecker vermeldenswaard, zoon van de destijds befaamde beeldhouwer John Rädecker. Vader en zoon schiepen het oorlogsmonument op De Dam in Amsterdam. Arkesteijn schrijft smalend over het Zijpersluis-ontwerp’ van junior: ,,Iets wat het aanzien niet waard was geweest; iets met ene kruisvorm met omvallende korenhalmen’’.
Lyrisch is hij over De Opgeheven Hand: ,,Met het monument werd Reijers’ naam in één klap gevestigd.“ ,,Het kubistisch-geabstraheerde beeld was van een geheel andere aard dan de op klassiekere tradities gestoelde naturalistische beeldhouwkunst van de meeste van zijn tijdgenoten”, aldus Arkesteijn.
,,Op oorlogsmonumenten werden tot dan toe vaak heroïsche strijders afgebeeld die de vijand overwonnen. Daar is bij dit monument geen sprake van, integendeel. In de kunstkritiek werd er op gewezen hoe de hand, tegelijk protest en afweer uitdrukt, als een roep om vrede. In Nederlandse oorlogsmonumenten zouden nog vele handen en duiven en kruizen volgen, maar nergens bezitten ze de suggestieve werking die ze in Zijpersluis hebben.’’
,,Ook vandaag de dag nog wordt het gedenkteken in Zijpersluis gezien als misschien wel het origineelste en doeltreffendste oorlogsmonument in Nederland. In de polder is het monument bovendien een plek van contemplatie.’’
Overigens had Reijers een vermaarde leermeester, toen hij vlak voor de oorlog in Parijs vier maanden stage liep in het atelier van Ossip Zadkine. Die ontwierp het in 1953 onthulde beeld De Verwoeste Stad voor Rotterdam, ook uniek zonder heroïek. Vanwege het gat in het lijf van een neerzijgende man ook ‘Stad zonder hart’ genoemd.
Dit is een samengevatte weergave van het artikel ‘DE OPGEHEVEN HAND’ BIJ ZIJPERSLUIS van Jan Meijles, in maart 2021 gepubliceerd in Zijper Historie Bladen van historische vereniging De Zijpe. (Niet op internet, de link voert naar het archief van deze site) Het is niet altijd duidelijk waar het gaat om citaten van Arkesteijn of de mening van Meijles. Maar ze komen beslist overeen, ook met die van mij.
Regionale omroep Noordkop geeft in een kort artikel aandacht aan de zoektocht van Meijles, met daaraan gekoppeld een bijna vier minuten durende video.