Deze site telt veel pagina’s zonder verzetsgezin Bons of met een verre link. Dat geldt ook voor deze schets van een fietstocht langs oorlogsmonumenten, samengesteld door de Historisceh Kring Ommen.
Verscheidenheid aan monumentjes
Zeventien oorlogsmonumenten telt Ommen, dat vind ik veel. Soms opperste eenvoud, andere aangekleed zonder overdaad. Al kom ik slechts een enkele link met neef Ton tegen, ik noem het een nieuwe bedevaart. Zonder bidden, wel geregeld stilstaan, net als in de verkenning in de Wolfskuil. Nu uit waardering voor het stadje dat dit opbouwde. Ik koos zeven plekken in de volgorde van wat ik het fotograferen en beschrijven waard vond.
Garage Cents aan de Stationsweg heeft een eenvoudige koperen plaquette, die herinnert aan twee 22-jarige Canadezen die daar 6 april 1945 sneuvelden. In Tiel is de gedenksteen voor het geboortehuis van Dirk Botterweg, medestrijder van Dirk Bons, verwijderd toen zich daar een winkel vestigde. Doorom neem ik graag sluikreclame op voor het autobedrijf waar zo'n eerbetoon onaangetast bleef.
Twee poppies aan de plaquette eren de twee, herinneren ook aan de miljoenenslachtingen in twee wereldoorlogen. In de Eerste geïntroduceerd als symbool, de tere klaproosjes bleven doorgroeien tussen de loopgraven.. (nummer 7 van-routebeschrijving, Historische Kring Ommen, hierna: HKO-7)
Een eindje verderop is de Manitoba Rotonde een belangrijk lokaal knooppunt. Hier passeerden de XII Manitoba Draagoons, een Canadees Cavalerie Verkennings Regiment, op hun heroveringstocht naar Ommen. Manitoba is de vijfde deelstaat van Canada en de naam is van Inlandse afkomst. Hoe exotisch, Ommen is als het ware door Indianen bevrijd. Stijlvol om die naam zo in ere te houden. Helaas, Google Maps kende op 11 (!) april 2016 die redelijk drukke Manitoba Rotonde nog niet. (HKO-8)
Het ‘groenste’ monument is van verzetsstrijder en natuurliefhebber Frits Herbert Iordens aan of op Steile Oever. Die zandweg staat wel op de grootste kaartensite, maar het monument ligt veel verder weg in het bos op een sterk glooiende wal van riviertje de Regge. Een eindje van het water ligt tussen grillig loof een weelderig bemoste zwerfkei met een plaquette. Daarop de Franse slotregels van Le dormeur du val van de schrijver Rimbaud: “Il dort dans le soleil, la main sur sa poitrie, ranquille; il a deux rous rouges au côté droite”. Vrij vertaald: “Hij slaapt rustig in de zon, de hand op de borst; hij heeft rode gaten rechts.
Intrigerend. Een wereldberoemd gedicht in Frankrijk. Surfend door Franse sites en met groezelige digi-vertalingen kon ik slechts een globale betekenis ontdekken en geef die in steekwoorden: de natuur, een soldaat, zijn slaap, koud.
Francofiel Frits Herbert Iordens kampeerde geregeld in dit bos. Hij hielp Joden onderduiken op landgoed Eerde, trouwde, werd kort daarna bij pilotenhulp in België gearresteerd en daar 2 maart 1944 doorgeschoten, 24 jaar oud. Een begrafenis op Steile Oever werd toegestaan omdat hij daar zo intens genoot van de natuur. (HKO-10)
Hoeve De Vosseboer was het centrum van een kleine veldslag tussen stug verdedigende Duitsers en vijftien kp’ers. Van hen sneuvelden drie mannen, waarna Canadese gevechtswagens het pleit beslechtten. Nog vijf andere Nederlanders kwamen om in nabije schermutselingen, in het aangrenzende Marënberg, gemeente Hardenberg.
Dit heet de Slag om de Vossenboer. Er bevinden zich nog kogelgaten in de monumentale boerderij. Niet groot en tijdens mijn tocht was er niemand thuis om ze aan te wijzen. Ga ooit nog een keer na een afspraak langs, het verhaal leent zich voor een of meer gedetailleerdere foto's. Een replica, links van de oude hoeve, is overigens een aardig recreatief element in de tocht. (HKO-13)
Steeds meer plaatsen krijgen struikelstenen om vermoorde Joden te herdenken bij hun laatste woonhuis. Ommen heeft er enkele tientallen, één huis in de Dr. A.C. van Raaltestraat heeft er zes. (HKO-3)
Het officiële gedenkteken aan de muur van het gemeentehuis is met twee grote glasvlakken gedurfd. (1993, het pikhouweel op het Auschwitz-monument van Jan Wolkers, wat iedere veertig-plusser zich herinnert.) De namen van alle Ommer gevallenen staan op het glas. Redelijk leesbaar bij somber weer, minder bij spiegelingen van een heldere lucht. Desondanks, dat idee om de namen tien centimeter van de muur te laten zweven, ‘heeft iets’.
Daartussen mooie eenvoud met een soldaat, een gewapende burger en een boer die de twee van voedsel voorzag. Eigen interpretatie, maar kan eigenlijk niet missen. Door de plaatselijke beeldhouwer Tinus Leeser (1903 – 1996) gebeiteld. (HKO-1)
Een bezoek aan de Houtmanstraat raakt tenslotte het hoofdthema van deze site. Een strijdmakker van Ton Bons vernoemd, beiden staan op de Wolfskuil-foto’s. Met die huisnummers weten we dat meer dan honderd Ommenaren zich Houtmanstraat-bewoner mogen noemen. Onderscheidt zich van de Manitoba Rotonde, waar niet of nauwelijks huizen met dat adres staan (HKO-17)
Deze fietstocht langs oorlogsmonumenten samenstellen verdient waardering. Niet de enige, leert Google, maar toch weinig in heel Nederland, naar mijn indruk zelden zo uitgebreid.
Jammer dat achter hekken en muren van Slot Eerde het monument voor 14 omgebrachte Quaker-kinderen onzichtbaar zou zijn van buitenaf. Van het half dozijn passanten wist slechts een enkeling van het bestaan. ,,Daar, achter dat gebouw rechts'', gebaarde hij.
De HKO wijdt daaraan een lange pagina. Op de website-foto staat een rijzige gedenksteen. Alleen op afspraak te zien. Niet onbegrijpelijk omdat het kasteel nu internationaal onderwijsinstituut is. Als Deventenaar moet ik voorzichtig met mijn mening omgaan, sluit niet uit dat het eerder is geopperd, maar werp toch op: Is verplaatsen mogelijk?
Altijd heel moeilijk voor een monument, dat besef ik best.
Volgend hoofdstuk: Medestrijders 1