Piloten in een eerste of tweede etappe naar Engeland gidsen was de kernactiviteit van Ton Bons in het Vechtdal. Eén keer redde hij er één direct na de landing aan de parachute uit handen van een fanatieke NSB'er.

Preekstoel als onderduik

Ton Bons was 22 februari 1944 aanvoerder in een actie die zich laat omschrijven als primaire pilotenhulp. De reguliere variant geldt voor 99 procent van de ontsnappingen en bestaat uit begeleiding van een vliegenier naar Engeland, inclusief regelmatige onderduik. Mijn neef hielp ook een bijna gearresteerde piloot ontsnappen, met behulp van een groep 'mofffen-haters'. Dit  is gedocumenteerd in een boek en een historisch tijdschrift.

(Net als bij de meeste foto's laten deze boekpagina's zich zwarter en leesbaarder opblazen met een enkele muisknop op de afbeelding)

In ‘De Ondergrondse, illegaliteit in Overijssel’ wijdt historicus Coen Hilbrink, een pagina aan het onalledaagse stukje oorlogsgeschiedenis. Nog meer staat in ‘Rondom den Herdenbergh’, van de Historische Vereniging Hardenberg. In vier pagina's beschrijft  J. Luisman-de Jonge de redding nog gedetailleerder. Zij beschrijft de sfeer onder de redders als ,geestdriftig, ze waren duidelijk ingenomen met de bombardementen op Duitsland. 

Een piloot ontsnapte in februari 1944 boven de akkers van kerkdorp Heemse, nabij Hardenberg, per parachute aan zijn neerstortende toestel. Boer Jan Hendrik Pullen ontving hem gastvrij. Dorpsbewoners verzamelden rond hem toen de fanatieke NSB'er Van Papen, de 'donkere piloot' uit Kentucky wilde arresteren. 

Het oploopje verhinderde dat. Onder de 'beschermers' bevonden zich de koerier Ton Bons en Henk Weitkamp, een plaatselijke verzetsstrijder. Omdat Bons Engels sprak, gidste hij de piloot weg. 

Naar het bos, waar de piloot drie dagen in een hol school, aldus Hilbrink. Naar de gereformeerde kerk in Heemse, schrijft Luisman-de Jonge. Daar overnachtte hij onder de preekstoel, van pionieren in een bos rept ze niet. 

Kiezen uit deze twee versies was me lang onmogelijk. In een telefonische kennismaking met Jan Weitkamp, vader van Henk Weitkamp, bevestigde hij 16 april 2016 de versie in het verenigingsblad. Ook hij is vrijwilliger bij Rondom den Herdenbergh, maar nu kies ik voor de collectieve herinnering die daar leeft.

Schuilen onder de preekstoel, ook schuilen onder de hoede van de Macht daarboven. Kerken bleven in de geschiedenis niet altijd gevrijwaard van militair geweld, de piloot ontsnapte wel de volgende dag.

Heemse was de kerkgemeente van dominee Frits Slomp, onder de schuilnaam Frits de Zwerver was hij een hoge verzetsleider en de bekendste verzetspredikant. Hij moest de kerk in juni 1942 verlaten wegens zijn strafredes tegen het Nationaal-Socialisme. De redding van de piloot in de preekstoel was anderhalf jaar later.

In de globale geschiedschrijving van de huidige Vrijgemaakt-gereformeerde kerk staat dit niet vermeld. De gemeente betrok in 2007 een nieuwe kerk. Verhuisde de oude preekstoel mee? Ga ik uitzoeken, onderduik onder een preekstoel is heel apart.

Volgende pagina: Zoeken naar die ene Wolfskuil

Daarna, gerelateerd aan deze pagina: Ander verzet