Pagina in opbouw

‘De verrader slaapt nooit’

Op de muur van zijn dodencel liet  Ko Heeren een wanhopige boodschap achter. In de gevangenis Weteringschans wachtten de zes gijzelaars van knokploeg Bons op executie na een aanslag.  Wellicht leefde nog een vleugje hoop  dat andere knokploegen zich eindelijk koest zouden houden na vele bloedige represailles. Of op een Duitse capitulatie binnen enkele dagen.

Twee van de zes krasten een erfenis uit de geest in de celmuur. Ton Bons kort en berustend:

‘Heer ai maak mij uwe wegen’.

Wat ook lichte hoop op tijdige bevrijding kan zijn.

Ko Heeren rekende nergens meer op. Dat mag je concluderen uit de kernregels van een  noodkreet, die Co Bons volgens zijn dochter Monique na de oorlog overschreef en doorgaf aan de familie:

"30/3 Alles zeer belangrijk voor mijn nabestaanden. Ik bid U, leer het a.u.b. alles uit Uw hoofd en geef het door."

Drie dagen na de arrestatie en twaalf dagen voor ‘Zijpersluis’  begon hij dus te krassen, in hopeloze doodsangst. Niets opschrijven wat de vijand later kon vinden, alles onthouden, was een ijzeren ‘verzetsgebod’. Deze afscheidsregels waren voor na de bevrijding bestemd, maar die tijd kon hij zich niet voorstellen.

Ko Heeren was bij de arrestatie de enige op wie een wapen werd gevonden. Het was niet ongebruikelijk gewapende burgers direct te executeren, zodat hij extra reden had voor zijn leven te vrezen.

Eén brok levenslust, leer ik na een kennismaking met oomzegger Hanny Wats-Heeren, geboren in 1932 te Amsterdam. Een kind nog bij het uitbreken van de oorlog, 23 jaar jonger dan die stoere vrolijke oom, sportleraar van beroep.

,,Niet wat je noemt een bonvivant, maar wel een hele vlotte kerel. Als hij langs kwam, was het altijd feest, in de eerste oorlogsjaren vaak op de motor. Mocht ik achter zijn brede rug ritjes maken door Amsterdam. Fantastisch was dat.

Oom Ko vertelde wel eens over de knokploeg. Veel te veel vond mijn vader. Hij waarschuwde zijn broer:  ‘Praat niet zoveel, je verrader slaapt nooit’.’’

Voor het kind beklijfden weinig details van de verzetsacties van haar oom. In de korte bio van Eerebegraafplaats Bloemendaal is over hem opgetekend dat hij wapeninstructies gaf en de transporten en wapendepots verzorgde. Verder deelname aan enkele overvallen, onder andere op zwarthandelaren in de Van Baerlestraat..

Wel is haar verteld: ,,Mijn oom was ook bij de overval op het Amsterdamse bevolkingsregister. Een geweldig belangrijke actie tegen de jodenvervolging.’’

Het document waarop Co Bons voor de familie alle laatste hartekreten van Ko Heeren had opgeschreven, kent het nichtje niet. Fragmenten die op de muur stonden zijn wel in de overlevering binnen de familie bewaard gebleven. Allemaal afscheidsgroeten voor zijn ouders, andere familie, vrienden, wie hij zoal lief had of had gehad.

,,Er is zelfs een beetje ruzie ontstaan over de naam Anneke. Hij had twee vriendinnen met die naam, terwijl die maar één keer in de celmuur stond. Ieder van hen zei dat zijzelf werd bedoeld, een relatie met hem had. Het bevestigde dat oom Ko behoorlijk populair was bij de dames.’’

= = = =

In het diepste geheim

Ko Heeren was in de familie niet de enige in het verzet. Zijn broer Jo, vader van Hanny, was scheepskapitein die tijdens de inval van 10 mei 1940 net aan de wal was. Hij was koerier voor Walraven (Wally) van Hall, de bankier van het verzet. Die zamelde miljoenen in voor onderhoud van 6100 gezinnen met onbestorven weduwen van scheepslui, die juist buitengaats waren toen de oorlog uitbrak. Varend op de koopvaardij die de geallieerden bevoorraadde. De echtgenotes waren, zacht uitgedrukt, niet populair bij de bezetter.

,,Mij vader bracht dat geld in het diepste geheim naar die gezinnen,, ‘weet Hanny Heeren. ,,Het werd als hulp aan de vijand beschouwd. ‘’

Daar tilden de Duitsers inderdaad zwaar aan. Walraven van Hall werd hiervoor opgepakt en op 12 februari 1945 gefusilleerd in Haarlem. Hem is postuum het Verzetskruis en de Amerikaanse onderscheiding Medal of Freedom with Gold Palm toegekend.

Jo Heeren werd na de oorlog onderscheiden, de toenmalige burgemeester van Amsterda, Gijs van Hall, broer van Walraven, speldde die op.

Janny Heeren gaat in beraad binnen de familie of van de door Co Bons overgeschreven tekst nog meer bekend is. Wellicht nog ergens bestaat, bijvoorbeeld in een familiearchief. Ook zoekt ze nog uit welke ‘kleur’ onderscheiding haar vader kreeg.

De familie Heeren geloofde lang dat buurtbewoners de politie hadden getipt over de kp-vergaderingen in het hoekhuis aan de Händelstraat. ,,Ze dachten dat het om criminele activiteiten ging,’’ zegt Hanny Heeren met enig begrip vanwege de roerige tijden. Het was echter de op de eerste verdieping wonende huiseigenaar die de SD informeerde, wat Monique Bons in gedegen bronnenonderzoek ontdekte. Uit verhalen binnen mijn eigen familie begreep ik dat hij NSB’er was.

In de Wikipedia-lijst van overvallers op het Amsterdamse bevolkingsregister, waarin 70.000 Joden waren geregistreerd, wordt Ko Heeren niet genoemd. Dat zegt weinig, veel werd niet opgeschreven, was gewoon verboden, zoals hierboven al aangehaald.  

Ook een voorbereidende rol of een uitkijkpost op afstand was belangrijk. De Februaristaking was de vroegste verzetsactie tegen de genocide, de veruit effectiefste slag werd toegebracht in het bevolkingsregister, door de adresgegevens van Joden te  vernietigen. Twaalf deelnemers zijn opgespoord en omgebracht.